Tetjehorn en Hoeksmeer
door: Jan Glas (Tetjehorn) en Jacob de Bruin (Hoeksmeer)
Oppervlakte: Tetjehorn circa 160 hectare, Hoeksmeer 130 hectare. Eigenaar/beheer: Tetjehorn: Staatsbosbeheer, Hoeksmeer: Natuurmonumenten. Ligging: Tetjehorn ligt aan de noordkant van het Schildmeer in de gemeente Slochteren, het Hoeksmeer ligt ten noorden van het Eemskanaal, tussen Garrelsweer en Overschild.
Ontstaansgeschiedenis en toekomst
De naam Tetjehorn staat reeds vermeld op de kaart van Beckering uit 1781. Het is van natuurgebied Tetjehorn ontgonnen tot landbouwgrond, maar vanaf 1998 tot 2002 is Tetjehorn opnieuw als natuur ingericht. Dit in het kader van de Ecologische Hoofdstructuur waarvan Midden-Groningen een van de eerste projecten in ons land is. Tetjehorn ligt aan het begin van 1700 hectare nieuwe natuur, hoofdzakelijk moerasland, van het Schildmeer tot aan het Zuidlaardermeer.
Een gedenkwaardig jaar is 1973. Twee plaatselijke leden van de Vereniging Avifauna Groningen werd gevraagd om het gebied Tetjehorn te inventariseren op broedvogels. Dit ten behoeve van een uit te geven Vogelatlas van Groningen. We vonden er Roerdomp, Waterral en Bruine Kiekendief. Een prachtplek. De gemeente Slochteren had echter het gebied een recreatieve bestemming gegeven om het vol te kunnen zetten met vakantiewoningen, want volgens de beleidsmakers had de natuur daar weinig waarde. Inventarisaties waren echter nooit uitgevoerd. Met een gerichte actie (samen met de Milieufederatie) wisten we op het allerlaatste moment Tetjehorn te behoeden voor een uitverkoop. Tijdens de recente functieverandering is een groot gedeelte ontdaan van de vruchtbare teelaarde, zijn plassen en prielen gegraven, zijn sommige sloten gedempt en andere juist opengelaten en breder gemaakt. Deze lopen nu door de rietvelden. Een gedeelte bestaat uit vochtig grasland gevoed met gebiedseigen water, eventueel aangevuld met water uit het Schildmeer.
De seizoenen zijn goed zichtbaar in het reservaat. In de winter zijn de waterstanden hoog en door verdamping is in de zomer de waterspiegel lager. De grote grazers van de Agrarische Natuurvereniging zorgen ervoor dat het gebied niet verbost. Sommige percelen gras worden voor de winter kort gemaaid om aantrekkelijk te zijn voor foeragerende ganzen. In het reservaat ligt een enclave van 20 hectare akkerland die ook dient als foerageergebied voor eenden en ganzen. Hierdoor wordt de druk op het aangrenzende boerenland verminderd. Om de nieuwe natuur nog beter te kunnen beleven, is door de Vereniging Natuur en Landschap Duurswold en Staatsbosbeheer subsidie aangevraagd voor het realiseren van een observatietoren. Het Hoeksmeer werd omstreeks het jaar 1800 voor het eerst drooggemalen met een watermolen, maar het bleef een drassig gebied. Rond 1900 was het voor de landbouw ingericht en het heeft een eeuw die bestemming gehad. Sinds eind vorige eeuw is het weer een meer, met daaromheen natte graslanden en aan de randen drogere graslanden die bijna een meter hoger liggen.
Vogels
 |
| Grauwe Gans |
Broedvogels
Tijdens een bezoek aan het Schildmeer ziet de heer Wentzel uit Uithuizen in het jaar 1947 onder andere Bruine Kiekendief, Roerdomp, Zomertaling, Zwarte Stern en Grauwe Gors. De laatste twee soorten zijn geen broedvogels meer van het Schildmeer en omstreken. In de jaren negentig waren ook die andere soorten bijna verdwenen en werd de Roerdomp nog zelden gehoord. Na de natuurontwikkeling in Tetjehorn gaat het met bijna alle moerasvogels de goede kant op. Leon Luijten van Staatsbosbeheer karteerde het nieuwe gebied voor het laatst in 2006 op broedvogels en hij vond er onder andere (het betreft paartjes) Dodaars 3, Roerdomp 4, Grauwe Gans 18, Wintertaling 3, Zomertaling 10, Slobeend 11, Bruine Kiekendief 4, Waterral 26, Porseleinhoen 1, Kluut 8, Kleine Plevier 5, Kievit 66, Tureluur 12, Blauwborst 18, Paapje 2, Tapuit 1, Snor 4, Baardmannetje 3 en van Rietgors, Rietzanger en Kleine Karekiet tussen 50 en 60 broedparen. In totaal zijn 53 soorten gevonden en is het aantal territoria toegenomen van 383 in 2003 tot 565 in 2006. In broedseizoen 2008 heeft het Baardmannetje een sprong gemaakt van 3 naar circa 10 paar en gaat de Roerdomp waarschijnlijk van 4 naar 5 paar.
Het Hoeksmeer wordt in het voorjaar geleidelijk droger waardoor slikoevers ontstaan. Deze werken als een magneet op steltlopers als Grutto, Kluut, Kievit en Tureluur maar trekken ook Kleine Plevier en Gele Kwikstaart. In het voorjaar blijft het gebied vochtig zodat de grond niet te hard wordt en de wormen niet te diep gaan zitten. Bij het Hoeksmeer klinken op mooie voorjaarsdagen de geluiden van het ouderwetse weidelandschap. Baltsende Kieviten, Grutto’s, Tureluurs en het eindeloze lied van de Veldleeuwerik. Naast deze weide- en akkervogels broeden er ook veel watervogels zoals Zomertaling, Wintertaling, Bergeend, Slobeend en Krakeend. Wat later in het voorjaar is het een fraai gezicht als je een Bergeend met haar prachtige donsjongen ziet zwemmen.
 |
| Blauwborst |
Doortrekkers en wintergasten
In Tetjehorn worden de aantallen eenden en ganzen mede bepaald door de omstandigheden op het naastgelegen meer, zoals hoge golfslag, verstoring enzovoort. Bijna alle soorten ganzen en eenden worden gezien in Tetjehorn. Van onze weidevogels en steltlopers kan hetzelfde worden gezegd. Grutto en Kemphaan zijn in het vroege voorjaar regelmatig aanwezig met groepen van 50 tot 100 individuen. Het aantal foeragerende zwaluwen (van alle soorten) is soms spectaculair, evenals de duizenden Spreeuwen in de herfst. Buiten de broedtijd ziet men bijna dagelijks Slechtvalk en Havik. In de winter foerageren er meestal meerdere Blauwe Kiekendieven. Krenten in de pap zijn het waarnemen van zowel Zee- als Visarend. Kraanvogel en Zwarte en gewone Ooievaar zijn nog zeldzaamheden maar Lepelaar en Grote Zilverreiger ziet men in de juiste periode in het gebied soms met tientallen tegelijk. Groenpootruiter, Zwarte Ruiter, Bosruiter, Witgatje en Oeverloper, evenals Watersnip en Bokje, doen Tetjehorn aan om bij te tanken. Een zeer zeldzame gast is de Gestreepte Strandloper en ook zijn Temmincks Strandloper, Kanoet, Grauwe Franjepoot, Steltkluut, Goudplevier, Kleine Strandloper, Bontbekplevier, Krombekstrandloper en Beflijster soms te spotten.
Het Hoeksmeergebied is in de winter kletsnat. Op het meer kan men dan naast grote aantallen Smienten, Slobeenden en Wintertalingen ook bijzondere soorten zien als Pijlstaart, Grote Zaagbek en Nonnetje. Op de omliggende graslanden zijn in de winter altijd groepen ganzen aanwezig. Op het eerste gezicht allemaal Kolganzen maar als je goed kijkt zitten er soms bijzondere soorten tussen, zoals Roodhals- en Dwerggans, Groenlandse Kolgans en Kleine Rietgans. Tijdens de trekperiodes wordt de kennis van steltlopers flink op de proef gesteld met soorten als Groenpootruiter, Watersnip, Oeverloper, Bosruiter en Witgatje. Lepelaars, gemakkelijk te herkennen, worden ook vaak gezien. Natuurmonumenten werkt samen met boeren uit de nabije omgeving. In overleg met elkaar wordt maatwerk voor de vogels geleverd. Ruige stalmest wordt op het land uitgereden en waar weidevogels broeden wordt niet gemaaid. Op deze manier onstaan graslanden met veel insecten, zodat de kuikens genoeg eten kunnen vinden.
Toegankelijkheid
Tetjehorn zit als het ware tegen de noordoosthoek van het Schildmeer aangeplakt en is te bereiken vanaf de Grauwe Dijk, de doorgaande weg in Overschild. Naast huisnummer 77 loopt een verhard pad richting Schildmeer. Aan het eind hiervan kan worden geparkeerd en te voet kan men een route van 60 à 90 minuten lopen. De route staat aangegeven op het informatiepaneel en begint bij de locatie van de vroegere boerderij van de familie Blok. Hiervan zijn de wierde en het zware geboomte nog aanwezig. Ook is het leuk om het betonnen fietspad een paar honderd meter richting oost op te lopen, want hier is een uitzichtpunt over een plas tussen rietvelden.
Het Hoeksmeer is het best te bereiken via Ten Post en Wittewierum of via Garrelsweer (over Hoeksmeersterweg en Meedenweg). Het gebied heeft geen wandelpaden maar vanuit een auto zijn de vogels uitstekend te observeren.
____________________
Tekst ontleend aan: Roos, J.A. de, T. Jager, A.C. van Klinken 2009 Vogelgebieden in Groningen; uitgave van Avifauna Groningen.
Kaartje: Cartografische Dienst provincie Groningen
Foto's: Ana Buren
Links: